BỘ SÁCH ĐỂ HIỂU VỀ LỊCH SỬ, ĐỊA LÝ VÀ VĂN HÓA PHONG TỤC VIỆT NAM XƯA
1. Đất Nước Việt Nam Qua Các Đời
Đất nước Việt Nam qua các đời là công trình nghiên cứu Địa lý học lịch sử nước ta qua các thời kỳ. Đây có thể coi là một bức tranh tổng quan về địa lý hành chính, cương vực của nhà nước từ buổi sơ khai cho đến quá trình mở mang lãnh thổ và bảo vệ biên giới.
Kể từ nước Âu Lạc là nhà nước đầu tiên của chúng ta xuất hiện trong lịch sử cho đến nhà Lý, lãnh thổ nước ta chỉ mới đến miền bắc Hoành Sơn và từ miền trung du sông Hồng, sông Mã và sông Lam trở xuống. Nhà Lý đã ổn định biên giới về phía đông bắc và mở bờ cõi vào miền nam đến sông Thạch Hãn. Nhà Trần bắt đầu kinh dinh miền tây bắc và miền tây Thanh Hóa, Nghệ An, và mở bờ cõi miền nam vào đến núi Hải Vân. Nhà Hồ tiếp tục phát triển vào đến Quảng Ngãi. Nhà Lê ổn định biên giới miền tây và mở mang thêm vào đến Bình Định. Nhà Nguyễn tiếp tục sự nghiệp của nhà Lê đã phát triển lãnh thổ vào đến Hà Tiên và Cà Mau, đồng thời đã bắt đầu kinh dinh miền cao nguyên phía tây. Nhà Mạc cướp ngôi nhà Lê, hai họ Trịnh Nguyễn phân tranh đã khiến lãnh thổ nước ta bị chia xé làm hai trong khoảng hai thế kỷ rưỡi. Khởi nghĩa Tây Sơn đánh đổ cả họ Nguyễn, họ Trịnh với nhà Lê, lãnh thổ mới có điều kiện để thống nhất trở lại trong phạm vi rộng rãi hơn ở thời Lê sơ, từ Lạng Sơn đến Cà Mau.
2. Việt Nam sử lược - Trần Trọng Kim
“Sử là sách không những là chỉ để ghi chép những công việc đã qua mà thôi, nhưng lại phải suy xét việc gốc ngọn, tìm tòi cái căn nguyên những công việc của người ta đã làm để hiểu cho rõ những vận hội trị loạn của một nước, những trình độ tiến hóa của một dân tộc. Chủ đích là để làm cái gương chung cổ cho người cả nước được đời đời soi vào đấy mà biết cái sự sinh hoạt của người trước đã phải lao tâm lao lực những thế nào, mới chiếm giữ được cái địa vị ở dưới bóng mặt trời này…
… Nay nhân sự học ở nước ta đã thay đổi, chữ quốc ngữ đã phổ thông cả trong nước, chi bằng ta lấy tiếng nước nhà mà kể chuyện nước nhà, ta soạn ra bộ “Việt Nam sử lược”, xếp đặt theo thứ tự, chia ra từng thời đại, đặt thành chương, thành mục rõ ràng, để ai cũng có thể xem được sử, ai ai cũng có thể hiểu được chuyện, khiến cho sự học sử của người mình được tiện lợi hơn trước.”
(Trần Trọng Kim - Việt Nam sử lược)
“Viết như vậy mới đích thực là nhà Sử học. Có nói có. Không nói không. Sai nói sai. Đúng nói đúng. Dường như mọi diễn biến lịch sử trên đấy nước ta trước thế kỉ 20, tác giả không bỏ sót một sự kiện nào. Minh bạch, mạch lạc, rõ ràng trình ra trên từng dòng, từng trang sách. Tác giả không đứng về một họ chỉ để viết cho dòng họ ấy mà đứng trên cái chung để viết cho độc giả. Quan điểm riêng của người viết là ở phần nhận xét đánh giá và kết luận. Công bằng và khách quan đấy chứ. Điều đó khác với mọi cuốn sử, sách giáo khoa văn sử về sau.”
(Mai Khắc Ứng)
3. Việt Nam Phong Tục
Ấn bản đầy đủ nhất của “Việt Nam phong tục” - tập khảo cứu toàn diện về phong tục, tập quán của người Việt xưa của học giả Phan Kế Bính. Tập sách có thêm phần chú giải, hiệu chỉnh giúp độc giả ngày nay có thể hiểu rõ hơn tác phẩm.
"Việt Nam phong tục” là một nghiên cứu khá kĩ lưỡng, bức tranh toàn diện về phong tục, tập quán của người Việt, từ phong tục trong gia đình, làng xã đến phong tục quốc gia, xã hội được viết với văn phong hiện đại dù vẫn chịu ảnh hưởng của lối viết biền ngẫu đăng đối trong văn học cổ. Mỗi chương, mục đều được tác giả trình bày và diễn giải khúc chiết, ngắn gọn, rõ ràng với quan điểm khá tân tiến so với những người cùng thời.
Ấn bản “Việt Nam phong tục” của NXB Kim Đồng được in bìa cứng với gần 100 ảnh minh hoạ sống động của hoạ sĩ Bùi Ngọc Thuỷ.
“Ta ngoảnh lại mà xem những tục cũ thì tỏ ra nhiều điều ngày trước là hay mà bây giờ hóa ra hủ bại lắm rồi.
Đó cũng không phải là tổ tiên ta khi trước có vụng dại gì, chỉ là thời thế mỗi lúc một khác, mà mỗi lần biến cải thì cái trình độ khai hóa lại tấn tới thêm lên một tầng. Ấy cũng là cái lẽ tự nhiên của tạo hóa như thế.
Tuy vậy cái tục cũ truyền nhiễm đã lâu, không dễ mà một mai đổi ngay được. Muốn đổi thì phải lựa dần dần, trước hết phải xét điều gì quá tệ mà bỏ bớt đi, rồi lâu lâu mới đem cái tục hay mà bổ hết cho các tục dở. Còn tục gì hay mà là quốc túy của ta thì cứ giữ lấy.”
(Tựa, Việt Nam phong tục)
